Соңғы аптада әлемдік саяси аренада сирек жер металдары төңірегінде маңызды оқиғалар орын алды. АҚШ пен Ресей арасындағы бұл стратегиялық ресурстарға қатысты жаңа келісімдер Қазақстан үшін елеулі геосаяси және экономикалық салдарларға әкелуі мүмкін. Төменде біз осы оқиғалардың Қазақстан үшін ықтимал әсерін және ұлттық мүдделерді қорғау үшін қандай шаралар қабылдау қажеттігін талдаймыз.
Жаһандық текетірес
Сирек жер металдары қазіргі заманғы технологиялар үшін аса маңызды компонент болып табылады. Олар электромобильдерден бастап жаңартылатын энергия көздері мен әскери техникаға дейін көптеген салаларда қолданылады. Бұл ресурстарға деген сұраныс жыл сайын артып келеді, ал оларды өндіру көздері шектеулі.
Жақында АҚШ президенті Дональд Трамп Украинадағы сирек жер металдарының 50%-ын бақылауға алу туралы мәміле бастамашылық етті. Көп ұзамай ол Ресейдің сирек жер ресурстарына қызығушылық танытты, ал Ресей президенті бұл ресурстарды АҚШ-пен бірлесіп игеруге дайын екенін білдірді.
Қазақстан үшін…
Қазақстан сирек жер металдарының елеулі қорына ие және елде ондаған ірі ресейлік жер қойнауын пайдаланушылар жұмыс істейді. АҚШ пен Ресей арасындағы жаңа геосаяси ойын Қазақстан үшін бірқатар тәуекелдер мен мүмкіндіктер туғызады:
-
Стратегиялық активтерге қысым: Ресей өзінің бақылауындағы ресурстар көлемін арттыруға мүдделі болуы мүмкін, бұл Қазақстандағы кен орындарына қатысты агрессивті саясатқа әкелуі ықтимал.
-
Қазақмыс пен Қазцинкке қызығушылық: Бұл ірі тау-кен компаниялары шетелдік инвесторлар үшін тартымды нысанға айналуы мүмкін. Ресейлік компаниялар оларды сатып алуға тырысуы ықтимал, ал қытайлық инвесторлар да қарап қалмайды.
-
Бағалардың құбылмалылығы: Жаһандық ойыншылар арасындағы бәсекелестік сирек жер металдарының бағасына әсер етуі мүмкін, бұл Қазақстан экономикасына оң да, теріс те әсер етуі ықтимал.
-
Технологиялық тәуелділік: Сирек жер металдарын өндіру технологиялары көбінесе шетелдік компанияларға тиесілі, бұл Қазақстанның технологиялық тәуелділігін арттыруы мүмкін.
Сонымен…
Қазақстанның ұлттық мүдделерін қорғау үшін келесі шараларды қабылдау қажет деп ойлаймыз.
-
Стратегиялық активтерді бақылау жүйесін құру: Стратегиялық активтер агенттігін құру немесе бұл функцияларды ҰҚК, АСПИР және Қаржы министрлігіне жүктеу. Бұл органдар сирек жер металдары кен орындарын қоса алғанда, стратегиялық маңызы бар ресурстарды бақылауды жүзеге асыруы тиіс.
-
Заңнамалық базаны нығайту: Стратегиялық активтерді сатуды мақұлдау процедурасын Қауіпсіздік Кеңесі және/немесе Парламент арқылы бекіту. Бұл шешімдер қабылдау процесінің ашықтығын арттырып, ұлттық мүдделерді қорғауға көмектеседі.
-
Өңдеу өнеркәсібін дамыту: Сирек жер металдарын өндіруден гөрі, оларды өңдеуге және жоғары қосылған құны бар өнімдер шығаруға басымдық беру. Бұл Қазақстанға жаһандық құндылық тізбегінде жоғары орын алуға мүмкіндік береді.
-
Халықаралық серіктестікті әртараптандыру: Бір елге немесе елдер тобына тәуелділікті азайту үшін сирек жер металдары саласындағы халықаралық серіктестікті әртараптандыру.
-
Ғылыми-зерттеу жұмыстарына инвестиция: Сирек жер металдарын өндіру және өңдеу технологияларын дамыту үшін отандық ғылыми-зерттеу жұмыстарына инвестиция салу.
PS
Сирек жер металдары саласындағы жаһандық бәсекелестік күшейіп келеді, және Қазақстан бұл процестен тыс қала алмайды. Елдің бай табиғи ресурстары оны геосаяси ойындардың маңызды қатысушысына айналдырады. Дегенмен, бұл жағдай тек қауіп-қатер ғана емес, сонымен қатар мүмкіндік те болып табылады.
Қазақстан өз ресурстарын тиімді басқарып, стратегиялық активтерді қорғау жүйесін құра отырып, сирек жер металдары нарығында маңызды ойыншыға айналуы мүмкін. Бұл елдің экономикалық дамуына және әлемдік аренадағы беделінің артуына ықпал етеді.
Алайда, бұл мақсатқа жету үшін жедел әрекет ету қажет. Стратегиялық активтерді қорғау жүйесін құру, заңнамалық базаны нығайту және халықаралық серіктестікті әртараптандыру – бұл Қазақстанның ұлттық мүдделерін қорғаудың негізгі шарттары.
Сирек жер металдары саласындағы жаһандық бәсекелестік – бұл Қазақстан үшін сын-қатер ғана емес, сонымен қатар өз ресурстарын тиімді пайдалану арқылы әлемдік нарықта лайықты орын алу мүмкіндігі.
Мейіржан Әуелханұлы, EurasiaPluse.kz