Соңғы уақытта Қазақстандағы АҚШ-тың халықаралық даму агенттігі (USAID) қызметін тоқтатуға байланысты түрлі пікірталастар өршіп кетті. Бұл жағдай әсіресе «батыстық құндылықтарға» қарсы шыққан дәстүршіл көзқарастағы саясаткерлер мен қоғам белсенділерінің қолдауына ие болып отыр. Алайда, USAID тек қазақстандық үкіметтік емес ұйымдарға (ҮЕҰ) ғана емес, сонымен қатар мемлекеттік құрылымдарға да ауқымды қаржылық қолдау көрсетіп келгенін ескеру қажет. Бұл туралы EurasiaPluse ақпарат агенттігі хабарлайды.
USAID және Қазақстан: серіктестік тарихы
USAID Қазақстанда көптеген бағдарламаларды жүзеге асырды, оның ішінде сот реформалары, бизнес пен азаматтық қоғамды қолдау, энергетика, денсаулық сақтау және экология сияқты маңызды бағыттар қамтылды. Төменде осы агенттіктің Қазақстан үшін маңызды жобаларының кейбірі келтірілген:
-
«Құқық және әділеттілік» бағдарламасы (2020 жылдан бастап):
Бұл бағдарлама сот жүйесін жетілдіру, бизнесті дамытуға қолайлы құқықтық орта қалыптастыру және азаматтық қоғам институттарының жұмысын жақсартуды мақсат етті. -
Энергетикалық бағдарлама (USAID Power Central Asia, 2017-2022 жж.):
Қазақстан және басқа Орталық Азия елдерінде жасыл энергетиканы дамытуға 39 миллион доллар бөлінді. Бұл қаржы энергетикалық инфрақұрылымды жаңартуға және жаңартылатын энергия көздерін дамытуға бағытталды. -
Денсаулық сақтау саласындағы бастамалар:
USAID туберкулез, ВИЧ/СПИД және COVID-19-ға қарсы күресте Қазақстан үкіметімен серіктестік орнатып, жылдам тестілеу жабдықтарын енгізуге көмектесті. -
Экологиялық жобалар:
Арал теңізінің экожүйесін қалпына келтіру жұмыстарына 1,6 миллион доллар бөлінді.
Бұл бағдарламалардың барлығы Қазақстанның дамуына оң әсерін тигізгені анық. Ендеше, USAID қызметін шектеп, «батыстық құндылықтарды» шеттетуге шақыру қаншалықты орынды?
Ирина Смирнованың ұстанымындағы қарама-қайшылық
USAID қызметін тоқтатуға қатысты пікір білдірген Мәжіліс депутаты Ирина Смирнова Қазақстанда шетелдік агенттер туралы заң қабылдауды ұсынды. Бұл бастаманың астарында «батыстық құндылықтарға» қарсылық жатқанын аңғаруға болады. Алайда, бұған дейін Смирнованың өзі «Сорос-Қазақстан» қоры арқылы азаматтық ұстанымының қалыптасқаны туралы оң пікір білдірген болатын:
«Именно работа с Фондом Сорос-Казахстан помогла мне вырасти как гражданину своей страны. Я поняла, как можно и нужно говорить о правах учителя, ученика, просто казахстанца.»
Бұл мәлімдеме саясаткердің қазіргі ұстанымымен қарама-қайшы келетінін көрсетеді. Егер бұрын ол азаматтық қоғам мен демократиялық құндылықтарды қолдаса, қазір ол керісінше, «батыстық идеологияға» тосқауыл қоюға шақырып отыр. Мұндай позиция өзгерісі ненің белгісі?
Қорытынды: идеология ма, әлде саясат па?
USAID қызметін тоқтату мен шетелдік агенттер туралы заң қабылдау мәселесі тек идеологиялық талас қана емес, сонымен бірге саяси ойын екенін байқауға болады. Бір қызығы, Қазақстан билігі бұл тақырыпқа қатысты нақты ұстаным білдіруден аулақ. Өйткені, USAID көмегін тек ҮЕҰ емес, мемлекеттік органдар да алған. Егер бұл көмек «агенттік жұмыс» болып саналатын болса, онда Қазақстан үкіметінің өзі де «батыстың ықпалында» болғаны ма?
USAID-тың Қазақстандағы жобалары елдің құқықтық жүйесін жақсартуға, экономикасын дамытуға, денсаулық сақтау мен экология саласын нығайтуға көмектесті. Сондықтан, мұндай серіктестіктің біржақты саяси ұрандарға құрбан болуы ақылға қонымсыз.