2025 жылы Самарқандта өткен «Орталық Азия – Еуропалық Одақ» саммиті өңірлік ынтымақтастықтың жаңа кезеңін бастап бергендей көрінгенімен, оның формальды жақтары бірқатар маңызды сұрақтар туындатты. Бұл туралы EurasiaPluse ақпарат агенттігі хабарлайды. Саммит қорытындысы бойынша қабылданған декларация Еуроодақ тарапынан ашық түрде жарияланғанымен, Орталық Азия елдерінің атынан мұндай құжатты табу қиынға соғып отыр. Бұл жағдай – өңірлік коммуникация мен ақпараттық интеграцияның әлсіздігін тағы да көрсетті.
ЕО – біртұтас позиция, Орталық Азия – ұлттық риторика
Еуроодақтың сыртқы саясаты мен ақпараттық қызметі – үйлесімділік пен ашықтыққа негізделген. ЕО-ның ресми сайтынан саммит туралы декларацияны бірнеше минут ішінде тауып, құжатпен толық танысуға болады. Ал Орталық Азия елдерінде, өкінішке қарай, мұндай бірыңғай ақпараттық орта жоқ. Әрбір ел өз президентінің мәлімдемесін ғана кеңінен жариялап, басқа тараптардың ұстанымына онша мән бермейді. Бұл ақпараттық фрагментация біртұтас өңірлік мүдде мен ортақ позиция қалыптастыруға кедергі келтіріп отыр.
«C5+» форматы – әлеует бар, бірақ үйлесім жетіспейді
Соңғы жылдары кеңінен танымал болған «С5+» форматындағы консультативтік кездесулер (АҚШ, Жапония, ЕО, Қытай сынды ірі ойыншылармен бірге) Орталық Азия елдерінің халықаралық диалогтағы рөлін арттырды. Алайда бұл форматтар көбіне протоколдық деңгейде қалып, нақты тетіктер мен ақпараттық инфрақұрылым дамытылмай отыр. Аймақтың бірыңғай ақпараттық алаңы жоқ, ал бұл өз кезегінде сыртқы әріптестермен байланыс орнатуда тиімділікті төмендетеді.
Бірыңғай аймақтық ақпараттық платформа – қажеттілік пе?
Орталық Азия елдерінің ресми органдары үшін бірыңғай ақпараттық платформа құру — стратегиялық маңызы бар қадам болар еді. Бұл сайтта барлық саммиттердің ресми құжаттары, декларациялар, бірлескен мәлімдемелер мен талдаулар жинақталып, ашық түрде жарияланса, өңірлік сенім мен өзара түсіністікті нығайтуға үлкен сеп болар еді. Сонымен қатар бұл бастама өңірдің сыртқы серіктестері үшін де ыңғайлы әрі сенімді дереккөз бола алады.
Сарапшылар не дейді?
Саясаттанушы Әділ Каукенов атап өткендей, «Орталық Азия елдерінің халықаралық аренада өзін өңірлік біртұтас ойыншы ретінде көрсетуі үшін тек саяси мәлімдемелер емес, практикалық құралдар – соның ішінде ақпараттық және сараптамалық үйлесім – қажет». Оның айтуынша, мұндай платформа тек үкіметаралық келіссөздер емес, сараптамалық қауымдастықтардың өзара байланысын да жандандырар еді.
«Орталық Азия – ЕО» саммиті өңір елдерінің сыртқы саясаттағы белсенділігін көрсеткенімен, оның ақпараттық жағы әлі де жетілуді қажет етеді. ЕО-ның ашық әрі үйлесімді ақпарат тарату үлгісі Орталық Азия үшін пайдалы тәжірибе бола алады. Ал бірыңғай ақпараттық платформа – өңірлік интеграция жолындағы келесі нақты қадам болмақ.