Бул тууралуу EurasiaPluse маалымат агенттиги билдирди.
Turmush — Вадим Архипов — Каракол шаарындагы информатика мугалими. Ал балалык кыялын ишке ашырып, Улуу Ата Мекендик согушта маанилүү роль ойногон учактын радиоменен башкарылуучу моделин жасаган.
Анын иши облус аралык сынакта биринчи, ал эми эл аралык деңгээлде үчүнчү орунду жеңип алды. Turmush басылмасынын кабарчысысы аны менен маек курду.
Вадим Архипов 1998-жылы Каракол шаарында төрөлгөн. Мектепти аяктагандан кийин, Б.Ельцин атындагы Кыргыз-Россия Славян университетинин колдонмо математика жана информатика багыты боюнча бакалавриатты, К.Тыныстанов атындагы Ысык-Көл мамлекеттик университетинин математика адистиги боюнча магистратураны бүтүргөн. Алты жылдан бери Тилекмат Аке атындагы №3 орто мектебинде информатика сабагынан сабак берип, окуучуларга өзүнүн үлгүсү менен дем берип келет.
«Радиоменен башкарылуучу учак жасоо идеясы бала кезде эле жаралган. Бул — татаал процесс, ал билимди, куралдарды жана чыдамкайлыкты талап кылат. Мугалим болуп иштей баштаган күндөн бери материалдарга акча топтой баштагам. Даярдыкка жылдар кетти, бирок кайраттуулук мени максатыма жакындатты», — деди мугалим.
«XXI кылымдын интеллектуалдары» сынагына катышуу Вадим үчүн чыныгы сыноо болду. «Жөн гана күчүмдү сынап көргүм келди. Көптөгөн моделдердин арасында менин ишим өзгөчөлөнүп чыкты — облус этабында биринчи орунду, эл аралык деңгээлде үчүнчү орунду алды. Бул мени андан ары өнүгүүгө шыктандырып, жеңиш чоң түрткү берди. Эмгектерим текке кеткен эмес экенин түшүндүм. Эми окуучуларды техникалык чыгармачылыкка тарткым келет. Инженерия кандай кызыктуу экенин көрсөтүп бергим келет», – дейт ал.
Модель жасоо оңой-олтоң иштерден болгон эмес.
«Кыргызстанда сапаттуу материалдарды табуу кыйын. Маселен, фюзеляж үчүн эң ылайыктуу материал болгон пеноплекс Караколдо 2022-жылы гана сатыкка чыкты. Ага чейин сынма, жука шыпка арналган плиталарды колдонууга туура келчү. Кытайдан жабдуу тапшырык кылуу тобокелдиктерге дуушар кылат. Моторлор, шассилер, сервомоторлор — баарын онлайн сатып алабыз. Кээде туура келбеген деталдар келет, бул кошумча чыгымдарды талап кылат», – деди Архипов.
Кыйынчылыктарга карабастан, Вадим инновациялык чечимдерди тапкан — мисалы, фанеранын ордуна жылуулук полдоруна арналган жеңил материалды (подложка) пайдаланган.
Вадимдин моделинин өзгөчөлүгү анын функционалдуулугунда.
«Менин максатым жөн гана көчүрмө эмес, чыныгы уча турган учак куруу. Сырткы көрүнүш анча маанилүү эмес, негизгиси учуудагы туруктуулук жана ишенимдүүлүк. Модель заманбап сервомоторлор, сенсорлор жана радиомодулдар менен жабдылган. Ал эми майда деталдар 3D-принтер аркылуу жасалган», – дейт ал.
Вадим эки легендарлуу учактын моделин жараткан: советтик бомбардировщик Пе-2 жана британиялык истребитель Supermarine Spitfire Mk IX.
«Пе-2 — Жеңиш куралы болгон — ылдам, маневр жасай алат. Аны менен иштөө маалында советтик инженерлерге болгон сыйым артты. Spitfire Mk IX — союздаштардын символу, ал Европанын асманында үстөмдүк кылган. Бул учактар техникалык гана эмес, эрдикке болгон урмат да», — деди ал.
«Совет мезгилинде мектептерде радиотехника ийримдери болгон. Балдар ушундай моделдерди чогултушкан. Азыр улгайган адамдар менин учагымды көрүп, жаштыкты эстеп, эскерүүлөрүн бөлүшөт. Бул мурастын улануусун жаратат. Башында мен эмне куруп жатканымды түшүнүшкөн эмес. Бирок модель учакка окшоп калганда, чоң кызыгуу менен деталдарды кесип жардамдашып, авиация тарыхын изилдей башташты», – деп эскерет мугалим.
Ар бир моделди учуруу бул өзүнчө окуя. Вадим Пе-2нин биринчи уча баштаганын күлүп эстейт.
«Аккумуляторду жакшы бекитпей коюптурмун. Учак абада гирокоптердей айланып кетти. Бул күлкүлүү көрүнгөн, бирок мотор күчтүү экенин көрсөттү болгону конструкцияны тең салмактоо керек эле. Дагы бир маселе биздин тегиз эмес жолдор учууну кыйындатат. Кээ бир конструкциялар учакты секирип кетишине алып келчү. Өзгөчө кырдаалдар да болгон — бир сынакта менин робототехникалык долбоорумдагы деталь түшүп кетип, бузулуп калган, бирок команда “тез арада” оңдоп үлгүргөн», – деди мугалим.
Жеңиш Вадимге жаңы долбоорлорду жаратууга шыктануу берген. Ал эми «XXI кылымдын интеллектуалдары» сынагына жыл сайын катышып, учактардан тышкары роботторду да жаратууну пландап жатат. Анын пландарынын арасында — акылдуу жөргөмүш-робот жана МиГ-29 реактивдүү учактын модели бар.
Окуучулары мугалимдин жетишкендиктерине таң калышып, суктануу менен кабыл алышкан.
«Кыялдардан баш тартпагыла. Кыйынчылыктар адамды бышык кылат жана тажрыйба берет. Мен да көпкө чейин пландап жүргөм, бирок бир күнү жөн гана баштадым. Өзүңө жана идеяңа болгон ишеним — ийгиликтин ачкычы. Уникалдуу долбоор да эгер аны туура көрсөтө албасаң, эч кимдин көңүлүн бурбай калышы мүмкүн», – дейт Архипов.
Вадим үчүн моделдөө жөн гана инженерия эмес, бул тарыхты сактоо.
«Ар бир модель — бул эрдиктин тарыхы. Пе-2 жана Spitfire эркиндик үчүн күрөшкөн баатырларды эске салат. Окуучуларым бул тарыхты билип, сыймыктанса экен деп каалайм», – дейт ал.
Сүрөт: akipress.org сайтынан алынды