Дональд Трамп және КГБ: 1987 жылғы байланыс туралы зерттеу

1. Альнұр Мұсаевтың мәлімдемесі (қашан және қайда жарияланды)

Альнұр Мұсаевтың – Қазақстан Ұлттық қауіпсіздік комитетінің бұрынғы төрағасы – пікірінше, АҚШ-тың бұрынғы президенті Дональд Трамп 1987 жылы КСРО құпия қызметіне жұмыс істеуге тартылған. Бұл туралы ол 2025 жылғы ақпанда өзінің Facebook-тегі жеке парақшасында жазба жариялады. Мұсаевтың жазуынша, «1987 жылы мен КСРО КГБ-сының Мәскеудегі 6-басқармасында қызмет еттім. 6-басқарманың ең маңызды бағыты капиталистік елдердің бизнесмендерін вербовка жасау болатын. Дәл сол жылы біздің басқарма 40 жастағы америкалық бизнесмен Дональд Трампты “Краснов” деген лақап атпен өз қатарына вербовкамен қосты» деп мәлімдеген. Яғни, Мұсаевтың айтуынша, Трампқа әлі КСРО ыдырамай тұрғанда-ақ шпиондық псевдоним беріліп, онымен арнайы қызмет байланыс орнатқан. Бұл ақпаратты Мұсаев Facebook желісінде жариялап, оны қазақстандық ақпарат құралдары 2025 жылғы 21 ақпанда жаңалық ретінде таратты.

Зерттеу назарларыңызға EurasiaPluse ақпараттық сараптамалық порталы ұсынып отыр.

2. 1987 жылдағы КГБ-ның 6-шы басқармасының қызметі

КСРО КГБ-сының 6-басқармасы – экономикалық қауіпсіздік пен қарсыбарлау бағытына жауапты құрылым. Ашық дереккөздерге сәйкес, 1980-жылдардың басында құрылған бұл басқарма кеңес экономикасын қорғау және шетелдік барлау әрекеттеріне қарсы тұру үшін жасақталған. Нақты айтқанда, 6-басқарма экономика саласындағы қарсы барлау міндетін атқарған (контрразведывательное обеспечение экономики). Оның функциясына кеңес өнеркәсібі мен көлік инфрақұрылымын сыртқы қауіптен сақтау, сондай-ақ КСРО-ға келген шетелдік кәсіпкерлерді бақылау немесе оларды өз жағына тарту кірген. Мысалы, сол кездегі КГБ басшылығы американдықтар арасынан агент жинау жұмысын күшейткен: 1984 жылы КГБ-ның 1-басқармасының бастығы Владимир Крючков өз қызметкерлеріне тек солшыл көзқарастағы шетелдіктерді ғана емес, батыстың беделді іскер адамдарын да әлеуетті агент ретінде қарастыруды тапсырған. Демек, 1987 жылға қарай батыс бизнесмендерін вербовка жасау КГБ қызметінің маңызды бағыты болғаны анық. Мұсаев сипаттаған 6-басқарма дәл осындай бағытта – капиталистік елдердің бизнес өкілдерін құпия ынтымақтастыққа тартумен айналысқан құрылым ретінде көрінеді.

3. Дональд Трамптың 1987 жылы КСРО-ға сапары (тарихи фактілер)

1987 жылдың шілдесінде Дональд Трамп жұбайы Иванамен бірге алғаш рет Кеңес Одағына сапар жасады. Бұл ресми түрде іскерлік сапар еді: Трамп Мәскеу мен Ленинград қалаларында (қазіргі Санкт-Петербург) люкс қонақүй салу мүмкіндігін зерттеу үшін келді. Оны КСРО-ның мемлекеттік туристік агенттігі “Интурист” арнайы шақырғаны туралы деректер бар. Кеңес тарапынан Трампқа ерекше құрмет көрсетіліп, VIP деңгейінде қарсы алынғаны айтылады. Трамп Мәскеуде және сол кездегі Ленинградта жер телімдерін көріп, кеңестік шенеуніктермен кездесу өткізді. Алайда бұл сапардың нақты іскерлік нәтижесі болмады – жоба жүзеге аспады, Трамп Мәскеуде қонақүй аша алған жоқ. Дегенмен, осы жолы КСРО-ға келгеннен кейін көп ұзамай, Трамптың мінез-құлқында саяси белсенділік байқалды: 1987 жылдың қыркүйегінде ол АҚШ-тың одақтастарына қаржылық ауыртпалықтуралы сын айтқан мазмұнда ірі газеттерге беттолы жарнама беріп, сыртқы саясат туралы өз көзқарасын жариялады. Сол жылы тіпті президенттікке үміткер болуды да қарастырды. Бұл күтпеген қадамдарға сол сапар әсер еткен болуы мүмкін деген пікірлер бар. Тарихи фактілер бойынша, Трамп 1987 жылы КСРО-да болғаны рас, және бұл оқиға кейін оның саяси аренаға аяқ басуына түрткі болған сыңайлы.

4. Сарапшылардың мәлімдеме жайлы пікірлері (шынайылық пен ықтималдық)

Мұсаевтың Трампты КГБ вербовка жасағаны жөніндегі мәлімдемесі даулы болса да, оны бағалауда сарапшылар түрлі пікір білдіреді. Кейбір бұрынғы КГБ қызметкерлері бұл тұжырымды шынайы әрі мүмкін деп есептейді:

• Олег Калугин (КГБ-ның бұрынғы генерал-майоры) 1987 жылғы Трамптың сапары кезінде кеңестік арнайы қызметтің оған компромат жинағанына толық сенімді екендігін айтқан. Калугиннің сөзіне қарағанда, Трамп сапар барысында «көптеген қыздармен көңіл көтерген», сондықтан КГБ ол туралы масқаралайтын материалға ие болды деп сендірген. (Калугин 1980-жылдары Ленинградтағы КГБ басқармасының бастығының орынбасары болып қызмет атқарған, яғни Трамп келген қалада жоғары лауазымда жұмыс істеген – сондықтан оның бұл пікірі кездейсоқ емес деп саналады).
• Юрий Швец (1985–87 жылдары Вашингтонда қызмет еткен бұрынғы КГБ барлаушысы) те осы бағытта пікір білдірген. Швецтің айтуынша, КГБ Трампты өз мүддесіне пайдалану үшін оған арнайы «сый-құрмет көрсету операциясын» ұйымдастырған: 1987 жылы Мәскеуде Трампқа мақтау-мадақ айтып, оны саясатқа баруға үгіттеген. КГБ аналитиктері Трамптың мінезін зерттеп, оның мақтау сөзге тез еріп кететін осал тұлға екенін анықтаған, сондықтан онымен жұмыс істеу оңай деп шешкен. Швец «олар Трампқа керек сөздерді құлағына құйып, бағыт-бағдар берді, және іс жүзінде солай болды да – бұл КГБ-ның сол кездегі үлкен жетістігі еді» деп сипаттайды. Нәтижесінде Трамп АҚШ-қа оралған соң саясатқа араласуға ниет танытып, КСРО ұсынған идеяларға үндес мәлімдемелер жасады (мысалы, одақтастарға ақша жұмсауды сынға алу). Бұл жайтты Швец КГБ-ның ықпал агенті операциясының сәтті үлгісі деп бағалайды.

Алайда, батыстық кей сарапшылар бұл теорияға күмәнмен қарайды және мәлімдеменің шынайылығын салыстырмалы түрде төмен бағалайды. Олардың ойынша, Трамп Ресейдің тікелей «агенті» болды деу асыра айтқандық болуы мүмкін. Мысалы, зерттеушілер Трамп президент болған тұста АҚШ-тың Ресейге қарсы бірқатар қадамдарға барғанын еске салады: 2017 жылы Трамп әкімшілігі 60-тан астам ресейлік дипломатты тыңшылық жасады деген айыппен елден шығарды, сондай-ақ “Магнитский актісі” арқылы Ресей шенеуніктеріне санкциялар күшейді. НАТО да шығысқа қарай кеңеюін жалғастырып, Ресейді ашық түрде басты қатерлердің бірі деп жариялады. Егер Трамп Мәскеудің толық бақылуындағы агент болса, мұндай әрекеттер күтілмес еді. Сондықтан скептик пікірдегі сарапшылар оны «пайдалы ақылсыз» (өзі білместен өзге державаның мүддесіне жараған тұлға) немесе еріксіз ықпалға түскен бизнесмен ретінде сипаттауға бейім. Яғни, олар Трамптың кеңестік/ресейлік арнаулы қызметпен байланысы болуы мүмкін дегенге толық қарсы келмесе де, оны ұйымдасқан шпиондық қатынас ретінде емес, кездейсоқ сәйкестіктер мен өзара пайдақорлыққа негізделген байланыс ретінде қарастырады.

5. Тақырып бойынша бұған дейін жүргізілген зерттеулер мен жарияланымдар

Дональд Трамп пен кеңестік/ресейлік арнайы қызмет арасындағы ықтимал байланыс туралы бұған дейін де бірнеше кітаптар мен мақалалар жарық көрген. Мұсаевтың мәлімдемесі сол еңбектерде айтылған жорамалдармен үндес келеді. Негізгі жарияланымдар:

• Люк Хардинг (2017) – «Collusion: Secret Meetings, Dirty Money, and How Russia Helped Donald Trump Win» кітабында британдық журналист Хардинг Трамптың алғашқы жұбайы Ивана арқылы 1980-жылдардан бастап шығыс блогының (Чехословакия КГБ-мен тығыз байланыста болған) арнайы қызметінің назарына іліккенін және кейін жылдар бойы Ресей тарапынан «көңіл бөліп courting» жасалғанын баяндады. Бұл еңбекте Трамп пен Кремль арасындағы астыртын байланыстар туралы деректер жинақталған.
• Юрий Фельштинский (тарихшы) және Владимир Прибыловский (2018) – «Многоходовка века: Дональд Трамп и Дмитрий Рыболовлев на поводке у Кремля» атты кітапта Трамп пен ресейлік олигарх Рыболовлевтің Кремль ықпалындағы тұлғалар екендігі туралы зерттеу ұсынылған. Бұл кітапта бұрынғы КГБ генералы Олег Калугиннің сұхбаты келтіріледі, онда Калугин Кеңес және Ресей арнайы қызметтерінің Трампқа ерекше қызығушылық танытқаны және оның үстінен компромат жинағаны туралы мәлімет береді. Фельштинскийдің еңбегі Мұсаев айтқан вербовка мүмкіндігін жанама түрде растайтын тарихи фактілер мен куәгер сөздеріне сүйенеді.
• New York Magazine (2018) – америкалық New York Magazine журналы Трамп пен Ресей байланыстары туралы талдау мақаласын жариялады. Онда Дональд Трамптың 1987 және 2013 жылдардағы Мәскеуге сапарлары негізге алынып, Кремльдің АҚШ президентіне компромат жинап қойған болуы ықтимал деген болжам жасалды. Мақалада сондай-ақ Трамптың өз салық декларациясын жариялаудан үзілді-кесілді бас тартуы жылдар бойы Ресейден қаржылай түсім алғанын жасыру ниетінен болуы мүмкін деген пікір айтылған.
• Крейг Унгер (2021) – америкалық зерттеуші-журналист Унгер «American Kompromat: How the KGB Cultivated Donald Trump, and Related Tales of Sex, Greed, Power and Treachery» атты кітап жазып, онда КГБ Трампты 40 жыл бойы өсіріп-баптаған деген тұжырымды алға тартты. Унгердің жұмысы негізінен Юрий Швец секілді бұрынғы кеңестік барлаушылардың куәліктеріне және ашық дереккөздерге сүйенеді. Ол Трампты Мәскеудің қолындағы актив ретінде сипаттап, оның бизнесіндегі қиын кезеңдерде күмәнді ресейлік капиталдың көмегі тигенін де зерттейді. Унгер мен Швецтің айтуынша, 1987 жылғы Мәскеу сапары Трамптың «вербовка тарихындағы» шешуші сәттердің бірі болды.

Бұл аталған еңбектер мен жарияланымдар Мұсаевтың мәлімдемесін толықтай растай алмаса да, Трамп пен КСРО/Ресей арасындағы ұзақ жылдарға созылған байланыс мүмкіндігі жайлы көптеген жанама дәлелдер келтіреді. Зерттеушілердің жалпы ұстанымы – кеңестік арнайы қызмет 1980-жылдары Батыстың ықпалды тұлғаларын өз жағына тартуға белсенді әрекет еткен, ал сол кездегі бизнесмен Дональд Трамп өз мінез-құлық ерекшеліктерімен мұндай операция үшін қолайлы нысана болған.

PS

Қорытындылай келе, Альнұр Мұсаевтың 1987 жылы Дональд Трамптың КГБ-ның 6-басқармасымен байланысы болғаны туралы мәлімдемесі белгілі дәрежеде негізсіз емес деуге болады, бірақ оны толық қуаттайтын нақты дәлелдер жұртшылыққа әлі ұсынылған жоқ. Мұсаев өзі сол кезеңде КГБ құрамында қызмет еткендіктен, оның айтқандары белгілі бір инсайдерлік ақпаратқа сүйенуі мүмкін. КГБ-ның шетел бизнесмендерін вербовкалау жұмысы жүргізілгені тарихи құжаттармен және куәгерлердің сөздерімен расталады, Дональд Трамптың 1987 жылғы Кеңес Одағына сапары да талассыз шындық. Сондай-ақ бұрынғы КГБ офицерлері (Калугин, Швец) бұл сапардың және жалпы Трампқа ықпал жасаудың арнайы операция болғанын дәлелдейтін жайттарды айтып береді. Алайда, ресми деңгейде Трамптың сол кездегі кеңестік барлауға жұмыс істегені құжатталған емес, ал кейбір батыс сарапшылары бұл әңгімені негізінен алып-қашпа болжам деп санайды. Сондықтан Мұсаев мәлімдемесінің дұрыстығын бағалау кезінде оны толық растайтын фактілердің шектеулі екенін ескерген жөн. Дегенмен, қолда бар ашық ақпарат көздері мұндай байланыс болғанының ықтималдығын жоққа шығармайды – керісінше, көптеген жанама айғақтар осындай байланыс орнаған болуы мүмкін екендігін көрсетеді. Бұл мәселе әлі де терең зерттеуді талап етеді және алдағы уақытта жаңа деректер шығуы да мүмкін.

Пайдаланылған дереккөздер: Мұсаевтың Facebook-жарияламасы мен қазақстандық БАҚ жаңалықтары​ azh.kz,  kz.kursiv.media; КГБ тарихы жөніндегі анықтамалық деректер bigenc.ru, en.wikipedia.org; Дональд Трамптың 1987 жылғы сапары туралы деректер​ voanews.com; бұрынғы КГБ қызметкерлерінің сұхбаттары мен пікірлері​ observer.com, dailykos.com; және тақырыпқа қатысты жарияланған зерттеу еңбектері​ aber.ac.uk, azh.kz, kz.kursiv.media, aber.ac.uk.